In de Amersfoortse wijk wonen 8.000 mensen in een typische jaren zestig wijk: veel rijtjeswoningen, hoogbouw en ongebruikt groen. De bewoners beoordelen volgens de Wijkscan 2021 het woonklimaat minder positief dan bewoners van andere Amersfoortse wijken. Vooral de eigen woning en de buurt scoren negatief. Een goede aanleiding om de wijk een flinke opknapbeurt te geven.

Net als andere (middel)grote steden kampt ook Amersfoort met een oververhitte woningmarkt. De gemeente kon jarenlang via nieuwbouwlocaties aan de woningbehoefte voorzien, maar moet nu ook meer binnenstedelijk gaan bouwen. Ook in Liendert. Er staan 700 nieuwe woningen op de planning en er zijn een aantal plekken aangewezen voor hoogbouw. Net als in andere steden moet er ook in Amersfoort steeds meer op minder ruimte. Denk aan parkeerplaatsen, recreatie, autoverkeer en meer ruimte voor de voetganger en fietser. En die ruimte moet zo worden ingericht dat deze zij de gevolgen van klimaatverandering kan opvangen en een gezondere leefstijl bevordert.

Met de kracht van geo-informatie sneller en beter keuzes maken

StrateGis is net als vier andere geobedrijven, Future City Foundation en het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) betrokken bij de herinrichting van de Amersfoortse wijk Liendert. “Al die binnenstedelijke uitdagingen moet je op dezelfde ruimte oplossen”,  vertelt Anne Dullemond, directeur van StrateGis. Die ruimte kun je maar één keer goed inrichten. Elke keuze betekent dat je een andere keuze niet kunt maken. Meer parkeerplaatsen betekent minder ruimte voor groen. Hoe zorg je dat je binnen deze discussie om de ruimte en tegenstrijdige belangen de juiste keuzes maakt? “Wij geloven in de kracht van geo-informatie. Door verschillende informatiebronnen met elkaar te verbinden, heb je een enorme schat aan data. Daar kun je slimme reken- en analysetools op loslaten. Zo kom je sneller tot ruimtelijke analyses en kun je beslissingen in het planproces beter onderbouwen.”

Slimme koppelingen maken in ‘digital twin’

In LIVE brengen alle deelnemende partijen hun inzichten samen in een digital twin. Geomaat en Eyefly B.V. wonnen de data in. In de 3D Cityplanner van StrateGis zijn deze data verwerkt tot een digitale kopie van de wijk. “In onze 3D Cityplanner zie je precies waar de gebouwen, riolering, het groen en de woningen liggen”, licht Anne toe. “Maar ook zie je de hoogteverschillen in de wijk en de verkeerstromen. Je ziet zelfs hoeveel water er naar beneden valt bij piekbuien. Zo krijg je een heel gedetailleerd beeld van de bestaande omgeving. Door slimme koppelingen te maken, kun je snel tot waardevolle inzichten komen.” 
 

Puzzelen met planontwerpen

Je hebt bijvoorbeeld een gebied waar veel water op straat blijft staan na een heftige regenbui. Anne: “Met onze tool (een combinatie van de data van Geomaat en NEO, de modellen van Hydrologic en de digital twin van de 3D Cityplanner) kun je analyseren op welke plek dat regenwater dan precies valt en waar de grootste plassen ontstaan. Een oplossing zou een wadi kunnen zijn: een groene greppel met daaronder een drainage- en infiltratiesysteem. Maar waar plaats je die? In onze tool zie je de hoogteverschillen in Liendert. Je moet die wadi natuurlijk plaatsen op een plek waar het water afloopt. Maar mogelijk spelen er ook andere belangen op die plek. Je kunt dan verschillende locaties met elkaar vergelijken om te kijken waar die wadi het beste past.” Dit is volgens Anne maar een voorbeeld. “Je kunt gaan puzzelen met verschillende planontwerpen. Zo kun je veel beter afwegingen maken om de ruimte goed in te richten.” 

Groene Baten Planner in 3D Cityplanner biedt inzicht in gezondheidseffect groen

Onlangs is de door het RIVM ontwikkelde Groene Baten Planner aan de 3D Cityplanner gekoppeld. Deze tool drukt in getallen uit welke maatschappelijke baten de aanleg van groen kan opleveren. Hoe werkt dat? “Mensen kunnen in de 3D Cityplanner een gebied selecteren”, legt Anne uit. “In dat gebied kunnen ze groene maatregelen intekenen met de Groene Baten Planner. Bijvoorbeeld bomen, struiken, gras of een wadi. Het RIVM berekent dan de groene baten voor het ontwerp.” De huidige versie van de Groene Baten Planner laat zien wat dat groen voor effect heeft op drie gezondheidsaspecten: hittestress, de luchtkwaliteit (uitgedrukt in PM 2,5 en PM 10) en de vermeden sterfte.

Demoversie Groene Baten Planner in 3D Cityplanner Strategis 

Anne: “Stel: je hebt een drukke verkeersstraat met veel parkeerplaatsen en nauwelijks groen. Dan kun je verschillende scenario’s maken. Je kunt bijvoorbeeld een rij bomen intekenen. Maar je kunt ook radicaler vergroenen: parkeerplaatsen vervangen door groenstroken. Je ziet dan welke groene baten elk scenario oplevert. Hoeveel fijnstof vangen de groene maatregelen in de verschillende scenario’s af? Wat is de invloed van het groen op de zomerhitte in de straat? En wat is de invloed op de levensjaren van mensen die er wonen?” Uit wetenschappelijke literatuur blijkt dat er een verband bestaat tussen hoeveel groen er in een stedelijk gebied is en hoeveel mensen er overlijden.

Dit helpt om inzicht te krijgen in de gezondheidseffecten van groen om zo slimmere keuzes te maken. Met die inzichten is het voor planmakers makkelijk om een gezonde leefomgeving in te richten. “Het maakt namelijk uit wat voor soort groen je waar plaatst”, stelt Anne. “Zo werken bomen goed om hitte te verminderen. Ze bieden schaduw met hun grote bladeren en verdampen water en zorgen zo voor verkoeling. Dan kun je kijken welke deelgebieden het meeste opwarmen. Vervolgens kun je kijken waar in die deelgebieden kwetsbare groepen wonen die gevoelig zijn voor hittestress, zoals ouderen en baby’s. Dan kan het verstandig zijn om daar juist voor verkoelend groen te zorgen.”

Doorontwikkeling Groene Baten Planner

Anne benadrukt wel dat de Groene Baten Planner nu in een conceptuele fase zit en dus nog doorontwikkeld wordt. “De Groene Baten Planner rekent de baten uit voor het verschil tussen het toekomstscenario en de huidige situatie”, legt hij uit. “De analyse gaat namelijk uit van de bestaande situatie aan bebouwing en inwonersaantal per stadsdeel. In de resultaten schuilt daarom een onzekerheid. Die omgeving is immers dynamisch en continu in verandering. De Groene Baten Planner is daarom heel geschikt om een beeld te geven van de baten van groen van verschillende  toekomstscenario’s. Maar de tool geeft geen precieze voorspelling.”

Groene Baten Planner vooral geschikt in verkennende fase

 Dit maakt de Groene Baten Planner vooral geschikt om in de verkennende fase van ruimtelijke planvorming verschillende toekomstscenario’s met groene maatregelen met elkaar te vergelijken. “Dat is ook precies onze bedoeling”, lacht Anne. “Want wil je komen tot een gezonde en klimaatbestendige leefomgeving, dan moet je vooraf bedenken hoe je groen kunt gebruiken om die klimaatgevolgen aan te pakken. En dan moet je groenmaatregelen echt integreren in je ontwerp van die stedelijke ruimte. Alleen dan kom je tot een gezonde en duurzame stedelijke leefomgeving. Ga je dat achteraf doen, dan is het pleisters plakken.” 

Ook is het model gebouwd voor groenplannen op een iets grotere schaal. Het is niet geschikt om de maatschappelijke baten van ‘excuusgroen’ te berekenen dat ter compensatie van verdere bebouwing wordt ingetekend. “Het gaat erom dat gemeenten groen echt integreren in hun ruimtelijk ontwerp. Met een enkele boom of struik kom je er dan niet. Groen kost niet alleen iets, maar levert ook echt iets op. Als je er maar goed over nadenkt. Met onze aanpak maak je daarin een eerste stap.”

Scherpere keuzes maken

“Met de tool kom je tot scherpere keuzes die je makkelijker kunt uitleggen aan bewoners”, stelt Anne. “Ook kun je makkelijker discussies met elkaar voeren op een hoger detailniveau. Je kunt mensen meenemen en op kaarten laten zien waarom je juist daar een bepaalde keuze hebt gemaakt.” 

Tegelijkertijd biedt Liendert een mooie praktijkschool. “We testen onze producten en diensten in de praktijk en kunnen ze door ontwikkelen. Zo kunnen we ze bij nieuwe projecten nog gerichter inzetten.” De Groene Baten Planner wordt binnen het LIVE-project nog doorontwikkeld. In de toekomst wordt het aantal baten nog uitgebreid. Bijvoorbeeld met nieuwe baten die iets zeggen over het effect van groen op de wateroverlast, de biodiversiteit of de waarde van woningen.

De druk op de ruimte en de gevolgen van klimaatverandering spelen ook in andere wijken en steden.  “We willen aan andere gemeenten laten zien dat je met de kracht van data en slimme geo-oplossingen echt betere keuzes kunt maken”, besluit Anne. “Dus gemeenten, doe je voordeel met onze kennis en inzichten!” 

Zelf aan de slag?

Via een eigen API (Application Programming Interface) stelt het RIVM de Groene Baten Planner voor iedereen beschikbaar. Gemeenten en ontwikkelaars kunnen deze API in hun platform integreren. In de demo hieronder is de Groene Baten Planner geïntegreerd in de 3D Cityplanner. Bekijk de demo en test de Groene Baten Planner zelf uit.

Het LIVE project wordt mede gefinancierd door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) Kansen voor West II en REACT-EU Europese unie (Europese unie).