Licht van kassen schijnt in de nacht op bewolking

De komende maanden sterren bekijken? Op de kaart wordt zichtbaar waar dat het beste kan.

De nachten worden alweer langer. De komende tijd verschijnt steeds vroeger in de avond de sterrenhemel. Kunstmatige verlichting houdt echter de meeste sterren buiten ons gezichtsvermogen. Bekijk op de kaart hoe licht uw omgeving is en zoek de donkerste plekken.

Belang van donkerte

Licht en donker zijn cruciaal voor de mens. Onze biologische klok wordt er door gereguleerd en daarmee allerlei fysiologische processen in ons lijf. Een junivakantie op Spitsbergen, waar het dan continu licht blijft, zorgt in eerste instantie ook na middernacht niet voor vermoeidheid. Totdat je een donkere hotelkamer instapt en binnen een paar tellen ligt te slapen. Donkerte maakt ons moe, licht pept ons op. In het donker slapen we, in het licht hebben we onze dagelijkse bezigheden.

Om tijdens de winter niet al om 18.00 uur in bed te hoeven duiken, zijn we gelukkig voorzien van kunstmatig licht. In huis en buitenshuis. Bij zwak licht dringt gegaap zich op, onder tl-buizen en andere felle lampen houd je het langer uit. De vele verlichting in de openbare ruimte is handig om ons beperkte gezichtsvermogen te helpen, maar heeft ook bij-effecten. Er zijn aanwijzingen dat nachtelijke verlichting het gedrag en de fysiologie van dieren verstoort. Veel insecten worden door licht aangetrokken en daardoor in hun oriëntatie gehinderd. Konijnen raken in koplampen gevangen met alle gevolgen van dien. Trekvogels kunnen 's nachts uit koers raken door verlichting, bijvoorbeeld van het uitgezonden licht van boorplatforms op de Noordzee. Maar ook plantengroei kan beïnvloed worden door de aanwezigheid van verlichting.

Beperkte sterrenhemel

Nederland is een van de meest verlichte landen ter wereld. Naast de al genoemde aspecten leidt dat tot een ander nadeel: het zicht op de sterrenhemel is bij ons beperkt. Tijdens een heldere nacht zijn er maar weinig plekken binnen onze landsgrenzen waar de Melkweg te zien is. Dat is jammer. Immers, het zien van een overdaad aan sterren genereert een mentaal effect. Het maakt ons klein in de aanblik van oneindigheid.

De Atlas Natuurlijk Kapitaal toont het effect van kunstmatige verlichting in relatie tot de sterrenhemel. Dit gaat aan de hand van twee kaartsoorten: Hemelhelderheid en lichtemissie.

Hemelhelderheid en lichtemissie

Hemelhelderheid toont ons de berekende lichtsterkte van een punt aan de hemel als je recht omhoog kijkt. Hoe meer lichtvervuiling, hoe groter de lichtsterkte. Hoe minder lichtvervuiling, des te minder de lichtsterkte. Deze wordt uitgedrukt in millicandela per m², waarbij de gele en oranje plekken de locaties zijn waarvandaan het meeste licht wordt uitgestraald.

Hemelhelderheidskaarten komen voort uit berekeningen. In die berekeningen zijn diverse typen landgebruik ingevoerd; kassen, sportterreinen, bedrijventerreinen, snelwegen en woongebieden. Bij ieder type landgebruik horen standaardwaarden in licht en lichtarmaturen. De kaarten gaan zowel over de avond (waarin sportvelden en een deel van de kassen verlicht zijn) als over de nacht (waarin veel lichtbronnen uit zijn). Vandaar dat de kaart van de avond veel meer lichtuitstraling laat zien, dan de kaart van de nacht. Van beide etmaaldelen is er een bewolkte en een onbewolkte versie. De bewolkte zal meer geel en oranje tonen. Immers, er vindt meer weerkaatsing en verstrooiing van licht tegen de bewolking plaats. Kassencomplexen zijn op een bewolkte avond dan ook al vanaf een aanzienlijk afstand te herkennen aan de rode/oranje gloed die kilometers ver kan reiken. Ook een kilometers verder gelegen sterrenwacht zal daardoor minder goed de hemelkoepel kunnen bestuderen.

Naast deze kaarten hebben we ook een kaart van de lichtemissie. Deze kaart toont hoeveel licht er 's nachts vanaf de grond wordt uitgezonden. Zeg maar, hoeveel licht je ziet als je met het internationale Ruimtestation ISS over Nederland heen vliegt. De originele kaart beslaat de hele wereld en is van de NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration). Die kaart bestaat uit bewerkte satellietgegevens per maand. De in de Atlas opgenomen kaart is een uitsnede die door het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) is gemaakt.

Wat valt op

Regio's die het meeste licht uitstralen zijn de Randstad, de individuele steden, industriezones en wegen. Dit geeft dus ook meteen aan waar de meeste sterren te zien zijn en waar flora en fauna de minste verstoring van licht ondervinden: omvangrijke natuurgebieden, landelijke gebieden en de Wadden. Het is niet voor niets dat twee van onze donkerste plekken op de noordkust liggen: het Lauwersmeer en de Boschplaat op Terschelling. Deze twee plekken zijn door de Dark Sky Association, een organisatie die opkomt voor het behoud van de natuurwaarde ‘donker', uitgeroepen tot Dark Sky Park.

U kunt uw eigen woonplaats opzoeken op de kaart door in te zoomen en door met de kaart te schuiven. U kunt kijken welke plek nabij uw woonlocatie relatief het donkerst is. En als u graag in de herfstvakantie een weekje zoveel mogelijk sterren wilt zien, kunt u natuurlijk met de kaart bij de hand een donkere regio uitkiezen.

Directe  link naar: hemelhelderheid avond met bewolking, hemelhelderheid avond zonder bewolking, hemelhelderheid nacht met bewolking, hemelhelderheid nacht zonder bewolking.

Foto: Karin Broekhuijsen